Sinds 1920 zijn er verschillende middelen ontwikkeld waarmee zwangerschap effectief kan worden voorkomen. De anticonceptiepil is de meest gebruikte hormonale methode in Nederland, ongeveer eenderde van de vrouwen kiest daarvoor, sommigen combineren deze met condooms. Daarna wordt het spiraaltje met progestageen het meest toegepast. Definitieve anticonceptie door middel van sterilisatie wordt vooral door mensen boven de 40 jaar gekozen. Vrouwen moeten daarvoor een operatie onder narcose laten doen. Een eenvoudiger manier was via een kijkbuis in de baarmoeder zoals Essure en Ovabloc, maar deze sterilisatie technieken zijn inmiddels niet meer beschikbaar. Salpingectomie is in opkomst, daarbij worden beide eileiders volledig verwijderd en blijven de eierstokken intact in de buik achter. Het is gebleken dat daarmee de kans op het krijgen van eierstokkanker met minstens 50% afneemt. Als vrouwen een sterilisatie of andere buikoperatie krijgen wordt tegenwoordig de mogelijkheid van salpingectomie aangeboden. Bij twijfel is het vragen om een second opinion altijd een optie, bespreek dit met de behandelend arts of de huisarts en vraag tevoren bij de zorgverzekeraar na of dit vergoed wordt.
Keuze maken
De keuze voor een bepaalde anticonceptie hangt af van de leeftijd, of er in de toekomst nog kinderwens is, van het gebruiksgemak en of er nog speciale klachten of aandoeningen zijn waar rekening mee gehouden moet worden. Ook infecties in het kleine bekken, het aantal seksuele partners, roken en leefstijl zijn van belang bij de keuze van anticonceptie. Het ideale middel dat 100% effectief is, geen bijwerkingen of risico’s heeft en geen onderhoud vergt, bestaat nog niet. De kleine kans op een ongewenste zwangerschap bij juist gebruik van de huidige effectieve anticonceptie middelen betekent dat aan het seksleven meer plezier en ontspanning kan worden beleefd.
Wanneer kan ik stoppen met anticonceptie?
Zodra er een wens is voor zwangerschap kan de anticonceptie op ieder moment worden gestopt. Het kan soms even duren voordat de natuurlijke cyclus herstelt, en dan biedt het bijhouden van de menstruaties de beste informatie. Bij vrouwen in de overgangsfase neemt de vruchtbaarheid snel af maar de kansen op zwangerschap blijven nog geruime tijd aanwezig. Dat maakt het lastig om het moment te bepalen waarop geen anticonceptie meer nodig is. De leeftijd alleen zegt niet alles, ook het gebruikte middel en het optreden van menstruaties spelen een rol. Hoe lang deze doorgaan kan genetisch bepaald zijn. Als er risicofactoren bijkomen zoals roken of overgewicht en aandoeningen zoals trombose of hoge bloeddruk kan het kiezen van anticonceptie lastiger zijn vooral naarmate gebruiksters ouder worden. Goede voorlichting hierover is van belang. Opvallend is dat langwerkende anticonceptiemiddelen steeds meer de voorkeur krijgen: gebruikers hoeven er niet dagelijks aan te denken en zijn toch goed beschermd. Bij vragen over anticonceptie zal in eerste instantie de huisarts u kunnen adviseren; bij problemen kan doorverwijzing volgen naar de gynaecoloog. Een uitgebreider gesprek, een risico-analyse of aanvullend gynaecologisch onderzoek kunnen dan helpen bij het bepalen van de keuze voor het best passende middel.
Anticonceptie risico’s
De Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) heeft in 2015 de adviezen herzien over risico’s die ontstaan door gebruik van bepaalde anticonceptie middelen.
De specialist gaat na welke risico’s er zijn en hoe de anticonceptie het beste kan worden geregeld, welke voorzorgen en controles nodig zijn. Met de invloed van bijkomende problemen zoals ruime, pijnlijke of onregelmatige menstruaties of stemmingsklachten kan rekening gehouden worden. Het advies wordt uiteindelijk ook afgestemd op persoonlijke voorkeur.
Nieuwe ontwikkelingen
Zoals eerder genoemd is er een trend naar gebruik van langwerkende anticonceptiemiddelen. Van de progestageen-houdende spiralen kan het Mirena IUD gedurende 8 jaar bescherming bieden tegen zwangerschap. Nieuw is een (nog niet in Nederland verkrijgbare) anticonceptie ring die een jaar lang mee gaat. Deze bevat een nieuw progestageen afgeleid van progesteron, dat ook voorkomt in een anticonceptie middel voor mannen, als toevoeging aan een testosteron gel. Wij houden deze ontwikkelingen nauwlettend in de gaten.
Gender-inclusive care
Anticonceptie vragen van transgender, gender-diverse en non-binaire personen krijgen toenemende aandacht. Hier komt het des te meer aan op maatwerk. Hormoonbehandelingen die nodig zijn voor de transitie, geven geen garantie op bescherming tegen zwangerschappen. Testosteron gebruik kan bovendien schadelijk zijn voor de foetus en mag niet doorgebruikt worden in de zwangerschap. Ook over bescherming tegen ongewenste bloedingen, geslachtsziekten en HIV kan onzekerheid bestaan. Bespreek dat eerst met de huisarts, en vraag om verwijzing naar specialistische spreekuren wanneer een complexe hulpvraag voorligt en er behoefte is aan meer op de persoon toegesneden zorg en kennis.
De World Professional Association for Transgender Health (WPATH) heeft in 2022 gereviseerde richtlijnen gepubliceerd als evidence-based leidraad voor zorgverleners die met deze bijzondere doelgroep te maken hebben.